Seatimes – (ĐNA). Ngày 12/1/2025, theo Sputnik, việc quân đội Nga giành quyền kiểm soát thị trấn Shevchenko, Donbass – nơi sở hữu mỏ lithium lớn nhất châu Âu – đang đặt ra những thách thức đáng kể đối với kế hoạch chuyển đổi năng lượng của Liên minh châu Âu (EU).
Việc Nga kiểm soát khu vực này đã làm đảo lộn toàn bộ kế hoạch khai thác của các doanh nghiệp phương Tây, đồng thời đặt ra những thách thức lớn đối với EU trong việc đảm bảo nguồn cung lithium phục vụ tham vọng công nghiệp xanh. Một báo cáo của Ủy ban châu Âu năm 2020 dự báo rằng khối này sẽ cần lượng lithium nhiều hơn gấp 18 lần vào năm 2030 và gấp 60 lần vào năm 2050 để đáp ứng các mục tiêu chuyển đổi năng lượng và phát triển công nghệ sạch. Lithium là thành phần cốt lõi trong sản xuất pin lithium-ion, được sử dụng rộng rãi trong xe điện, thiết bị điện tử và hệ thống lưu trữ năng lượng tái tạo. Khi nhu cầu về lithium ngày càng gia tăng để phục vụ sản xuất pin và xe điện, việc mất quyền tiếp cận nguồn tài nguyên quan trọng này có thể khiến EU đối mặt với nhiều khó khăn trong việc đảm bảo chuỗi cung ứng khoáng sản thiết yếu cho ngành công nghiệp xanh.
Mỏ lithium Shevchenko tại Donbass được đánh giá là một trong những nguồn tài nguyên quan trọng đối với ngành công nghiệp châu Âu. Theo nghiên cứu, mỏ này chứa khoảng 13,8 triệu tấn quặng lithium với hàm lượng oxit lithium nguyên chất ước tính lên đến 207.000 tấn. Bên cạnh lithium, khu vực này còn có các khoáng sản quý hiếm như tantalum, niobi và beryl, những nguyên liệu thiết yếu trong sản xuất thiết bị công nghệ cao. Cuối năm 2021, công ty khai khoáng European Lithium do một doanh nhân người Anh sở hữu và đăng ký tại Australia tuyên bố đang tiến hành các thủ tục nhằm đảm bảo quyền khai thác mỏ Shevchenko. Đến tháng 1/2024, công ty này thông báo đã được cấp giấy phép khai thác đặc biệt với thời hạn 20 năm và đang chuẩn bị triển khai hoạt động sau khi nhận được sự chấp thuận từ các cổ đông.
Sự thiếu hụt nguồn cung lithium có thể gây ảnh hưởng lớn đến ngành công nghiệp xe điện của châu Âu. Các tập đoàn ô tô lớn như Volkswagen, BMW hay Renault đang chạy đua để cạnh tranh với Trung Quốc và Mỹ trong lĩnh vực này. Nếu không đảm bảo được nguồn cung ổn định với giá cả hợp lý, EU có nguy cơ bị tụt lại trong cuộc đua phát triển xe điện, khi Trung Quốc và Mỹ hiện đang kiểm soát phần lớn chuỗi cung ứng lithium toàn cầu.
Bên cạnh áp lực đối với ngành công nghiệp xe điện, việc mất mỏ Shevchenko còn làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng công nghiệp tại châu Âu. Sau khi EU cắt giảm nguồn cung năng lượng từ Nga, giá năng lượng tăng cao đã khiến các ngành công nghiệp nặng như luyện kim và hóa chất phải thu hẹp sản xuất hoặc chuyển dây chuyền ra ngoài khu vực. Việc mất thêm nguồn cung khoáng sản chiến lược như lithium càng làm tăng áp lực lên các doanh nghiệp châu Âu, đẩy họ vào thế cạnh tranh khó khăn hơn so với các đối thủ toàn cầu.
Trước thực tế này, EU đang tìm kiếm các nguồn cung thay thế từ Mỹ Latinh. Khu vực này là nơi tập trung ba quốc gia thuộc “Tam giác lithium” gồm Argentina, Bolivia và Chile, với trữ lượng lithium lớn nhất thế giới. Các công ty châu Âu đã tích cực đàm phán để đầu tư vào các dự án khai thác tại đây nhằm giảm sự phụ thuộc vào các nguồn cung khác. Tuy nhiên, chiến lược này cũng đối mặt với nhiều rào cản. Các quốc gia Mỹ Latinh ngày càng siết chặt kiểm soát hoạt động khai thác tài nguyên, yêu cầu các tập đoàn nước ngoài phải hợp tác với doanh nghiệp trong nước và tuân thủ các quy định nghiêm ngặt về môi trường. Điều này có thể khiến quá trình tiếp cận nguồn lithium trở nên phức tạp và tốn kém hơn đối với EU.
Sự kiện mất mỏ Shevchenko là một đòn giáng mạnh vào tham vọng tự chủ chiến lược của EU trong lĩnh vực công nghiệp xanh. Trước đó, việc châu Âu mất nguồn cung năng lượng giá rẻ từ Nga đã khiến sản xuất công nghiệp trong khu vực suy giảm đáng kể, làm gia tăng khoảng cách cạnh tranh với Mỹ và Trung Quốc. Nếu không tìm được nguồn thay thế ổn định và bền vững, EU có nguy cơ phải đối mặt với sự phụ thuộc ngày càng lớn vào các nhà cung cấp bên ngoài, gây ảnh hưởng đến chiến lược độc lập năng lượng của khối.
Giới phân tích nhận định rằng Brussels cần có chiến lược dài hạn để đảm bảo chuỗi cung ứng khoáng sản quan trọng. Một trong những giải pháp là tăng cường quan hệ hợp tác với các đối tác ngoài châu Âu, đẩy mạnh nghiên cứu phát triển công nghệ tái chế lithium và khuyến khích đầu tư vào khai thác nội địa, dù điều này đòi hỏi nhiều thời gian và nguồn lực. Bên cạnh đó, EU cũng cần có những chính sách linh hoạt để giảm thiểu rủi ro địa chính trị, đặc biệt trong bối cảnh cạnh tranh về khoáng sản chiến lược đang ngày càng gay gắt trên phạm vi toàn cầu.
Việc Nga kiểm soát thị trấn Shevchenko không chỉ làm gián đoạn kế hoạch khai thác khoáng sản của các tập đoàn phương Tây mà còn đặt EU vào tình thế khó khăn trong nỗ lực chuyển đổi năng lượng. Trong bối cảnh địa chính trị thế giới tiếp tục diễn biến phức tạp, cách EU đối phó với thách thức này sẽ có tác động lớn đến tương lai của ngành công nghiệp xanh và khả năng duy trì vị thế cạnh tranh của khu vực trên thị trường toàn cầu.
Minh Anh
