Seatimes – (ĐNA). Sáng 30/6/2025, Việt Nam chính thức triển khai quyết định về tổ chức chính quyền địa phương theo mô hình hai cấp tại các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương. Đây là một dấu mốc quan trọng trong tiến trình cải cách bộ máy hành chính nhà nước, được kỳ vọng sẽ nâng cao hiệu quả quản trị, giảm chồng chéo, tăng tính tự chủ và thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội bền vững tại địa phương.
Việt Nam trong hai thập kỷ gần đây đã chứng kiến một loạt chuyển động mạnh mẽ về kinh tế, xã hội, và đặc biệt là sự thay đổi trong cấu trúc quyền lực nhà nước. Quản trị địa phương, vốn là trục cốt lõi để hiện thực hóa chính sách Trung ương đang trở thành điểm nghẽn khi mà mô hình ba cấp hành chính truyền thống tại địa phương (tỉnh, huyện, xã) dần tỏ ra không phù hợp với tốc độ phát triển và yêu cầu hội nhập quốc tế. Sự phức tạp của thể chế, sự trùng lặp chức năng, phân tán quyền lực và chi phí hành chính tăng cao khiến mô hình hiện hành ngày càng bị đặt dưới áp lực cải cách.
Trong bối cảnh đó, Chính phủ Việt Nam chính thức triển khai mô hình chính quyền địa phương hai cấp, một thay đổi lớn không chỉ về mặt kỹ thuật hành chính, mà còn là chuyển biến cấu trúc quyền lực trong hệ thống chính trị.
Cấu trúc mới của mô hình chính quyền hai cấp: Tái thiết quyền lực địa phương
Theo các nghị quyết của Quốc hội, tại các địa phương được triển khai, bộ máy hành chính địa phương sẽ được tổ chức theo hai cấp chính quyền: cấp tỉnh (hoặc thành phố trực thuộc Trung ương) và cấp xã (gồm xã, phường, thị trấn).
Cấp tỉnh bao gồm Ủy ban nhân dân (UBND) và Hội đồng nhân dân (HĐND), giữ vai trò trung tâm trong hoạch định chính sách, điều phối chiến lược và giám sát vĩ mô.
Cấp xã có đầy đủ cơ cấu UBND và HĐND, thực hiện chức năng quản lý hành chính trực tiếp gắn với người dân, trở thành cấp chính quyền cơ sở thực chất.
Việc tổ chức theo mô hình hai cấp thể hiện một triết lý quản trị mới, đưa quyền lực hành chính đến gần hơn với người dân ở cấp cơ sở, đồng thời nâng cao vai trò điều phối, định hướng của cấp tỉnh. Quyền lực theo đó không còn bị phân tán ở tầng giữa (cấp huyện) mà được tái tập trung và tái phân phối rõ ràng:
Cấp tỉnh đảm nhiệm vai trò hoạch định chính sách vĩ mô, phân bổ ngân sách, chỉ đạo toàn diện các hoạt động hành chính địa phương.
Cấp xã chịu trách nhiệm triển khai các quyết định cụ thể, gắn trực tiếp với đời sống dân sinh và phát triển cộng đồng.
Mô hình này xuất phát từ định hướng cải cách đã được xác lập trong Nghị quyết Trung ương 6 khóa XII (2017) và cụ thể hóa qua Nghị quyết số 18-NQ/TW, với mục tiêu tinh gọn tổ chức bộ máy, xóa bỏ các tầng trung gian không cần thiết và xây dựng một nền hành chính kiến tạo, phục vụ, minh bạch và gần dân hơn.
Việc rút ngắn trục hành chính theo mô hình hai cấp giúp tăng tốc độ ra quyết định, giảm tầng nấc trung gian, và tiết kiệm chi phí quản lý. Tuy nhiên, điều này cũng làm tăng yêu cầu về chiều sâu phân quyền đối với cả hai cấp còn lại:
Cấp tỉnh cần nâng cao năng lực điều phối, năng lực lãnh đạo chính sách và kiểm soát chất lượng triển khai ở cấp xã.
Cấp xã phải nhanh chóng phát triển về năng lực điều hành, quản lý tài chính, tổ chức nhân sự, vì quyền hạn được mở rộng đáng kể trong khi nguồn lực và trình độ cán bộ còn hạn chế.
Đây chính là bài toán tái tổ chức bộ máy và nhân sự mang tính toàn diện, đòi hỏi đầu tư đồng bộ cho đào tạo đội ngũ cán bộ cơ sở, hiện đại hóa hạ tầng quản trị (số hóa, dữ liệu dùng chung), và nâng cao năng lực tài chính công ở cấp xã.
Nếu được triển khai hiệu quả, mô hình chính quyền hai cấp có thể mang lại nhiều lợi ích chiến lược:
Thúc đẩy tốc độ ra quyết định chính sách, tăng tính linh hoạt trong điều hành.
Giảm chi phí hành chính, nhờ tinh gọn bộ máy và đơn giản hóa thủ tục.
Phân quyền thực chất, đặc biệt trong các lĩnh vực như quy hoạch, y tế, giáo dục, và môi trường – nơi yêu cầu bám sát thực tiễn địa phương.
Cải cách cấu trúc quyền lực: Bước đi không thể đảo ngược
Việc triển khai mô hình chính quyền hai cấp không đơn thuần là tái thiết tổ chức hành chính mà thực chất là một bước chuyển thể chế sâu rộng, đặt lại nền móng cho quản trị địa phương. Đây là sự thay đổi đòi hỏi chuyển biến đồng bộ từ tư duy chính sách, tổ chức quyền lực cho đến hành vi quản trị và văn hóa công vụ.
Cuộc cải cách này cần được nhìn nhận như một nỗ lực mang tính chiến lược điều chỉnh lại quyền lực trong hệ thống chính trị, không thể đánh giá thuần túy qua con số biên chế tinh giản hay mức chi phí tiết kiệm, mà phải dựa trên hiệu quả phân quyền, mức độ phục vụ người dân và chất lượng phát triển vùng.
Mô hình chính quyền hai cấp, do đó, đánh dấu một bước chuyển chính trị quan trọng trong tiến trình cải cách của Việt Nam. Nó hiện thực hóa rõ ràng mục tiêu xây dựng nền hành chính phục vụ thay vì hành chính quản lý, phù hợp với định hướng chiến lược mà Đảng và Chính phủ đã xác lập. Đây cũng là một phần thiết yếu trong việc cụ thể hóa Nghị quyết số 18-NQ/TW, hướng đến bộ máy công quyền tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả và gắn bó hơn với nhân dân.
Tuy nhiên, thành công của mô hình này không thể chỉ đo bằng sơ đồ tổ chức, mà phụ thuộc vào bốn yếu tố then chốt:
Mức độ đồng thuận chính trị trong toàn hệ thống;
Năng lực cán bộ và tổ chức thực thi và chỉ đạo điều phối của cấp tỉnh;
Chất lượng đội ngũ cán bộ và hệ thống quản trị cấp xã;
Thiết kế một cơ chế giám sát và phản biện xã hội đủ mạnh, phù hợp với cấu trúc quyền lực mới.
Chỉ khi những yếu tố này được đồng bộ hóa, mô hình chính quyền hai cấp mới có thể trở thành cơ sở cho một nền hành chính hiện đại, hiệu quả và dân chủ hơn, đóng góp thiết thực vào mục tiêu phát triển bền vững của quốc gia.
Chính quyền hai cấp, nếu được thiết kế chuẩn mực và vận hành hiệu quả, sẽ không chỉ đơn thuần là một công cụ để tinh giản bộ máy hay cắt giảm tầng nấc hành chính. Trái lại, đây chính là cú hích thể chế mang tính chiến lược, mở ra cơ hội quan trọng để xây dựng một hệ thống chính trị năng động, minh bạch và gần dân, cũng như một nền hành chính có đủ năng lực thích ứng và phản ứng kịp thời với các yêu cầu phát triển hiện đại trong thời kỳ mới.
Mô hình này tạo điều kiện để quyền lực được phân bổ hợp lý hơn giữa các cấp chính quyền, rút ngắn chuỗi mệnh lệnh hành chính, làm rõ trách nhiệm thực thi, và quan trọng nhất là đưa quyết định hành chính đến gần hơn với người dân. Khi được vận hành đồng bộ với các cơ chế giám sát, phản biện xã hội và đổi mới tổ chức nhân sự, chính quyền hai cấp có thể trở thành nền tảng cho quá trình phân quyền thực chất, điều mà nhiều năm cải cách hành chính vẫn đang nỗ lực theo đuổi.
Trong bối cảnh Việt Nam đang từng bước tiến tới xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa hiện đại, việc triển khai mô hình chính quyền hai cấp là một bước đi táo bạo nhưng cần thiết. Nó phản ánh quyết tâm chính trị mạnh mẽ và nỗ lực đổi mới không ngừng của bộ máy nhà nước, nhằm nâng cao hiệu quả phục vụ người dân, đảm bảo quyền làm chủ của Nhân dân, và thích ứng với các yêu cầu phát triển đa chiều trong bối cảnh hội nhập và chuyển đổi số sâu rộng.
Thành công của cải cách này sẽ không chỉ đo bằng số lượng bộ máy được tinh giản hay chi phí được cắt giảm, mà còn bằng khả năng của hệ thống chính trị trong việc kiến tạo niềm tin, tạo lập hiệu quả và duy trì tính chính danh trong mắt người dân, mục tiêu cốt lõi của một nhà nước hiện đại.
Thế Nguyễn
