seatimes – ĐNA). Ngày 26/10/2025, Timor-Leste chính thức trở thành thành viên thứ 11 của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) sau 14 năm nỗ lực vận động. Kể từ khi giành độc lập năm 2002 sau khi tách khỏi Indonesia, Timor-Leste này luôn coi việc gia nhập ASEAN là một “quyết định chiến lược”. Sau hơn một thập kỷ chuẩn bị và đàm phán kiên trì, Timor-Leste đã được kết nạp, khẳng định vị thế mới trên bản đồ chính trị, kinh tế của khu vực Đông Nam Á.
Timor-Leste có diện tích khoảng 15.000 km², nằm ở phía đông đảo Timor, được bao bọc bởi biển Timor ở phía đông nam, eo biển Wetar ở phía bắc, eo biển Ombai ở phía tây bắc, và vùng Tây Timor thuộc Indonesia ở phía tây nam. Quốc gia này có dân số khoảng 1,4 triệu người, với thủ đô Dili là trung tâm chính trị, kinh tế và văn hóa lớn nhất.
Là một trong những quốc gia non trẻ nhất thế giới, Timor-Leste sở hữu trữ lượng dầu mỏ và khí đốt tự nhiên dồi dào, giữ vai trò trụ cột trong nền kinh tế. Đáng chú ý, mỏ dầu khí Greater Sunrise nằm ở biển Timor, giữa Timor-Leste và Australia, được đánh giá là một trong những mỏ năng lượng lớn nhất khu vực.
Mang đậm dấu ấn lịch sử thuộc địa của Bồ Đào Nha, Timor-Leste hiện có hai ngôn ngữ chính thức là tiếng Bồ Đào Nha và tiếng Tetum được sử dụng trong hệ thống chính quyền, giáo dục, truyền thông và các nghi lễ văn hóa – xã hội.
Bên cạnh năng lượng, cà phê cũng là mặt hàng xuất khẩu chủ lực và nguồn sinh kế quan trọng của hàng chục nghìn hộ nông dân. Nghề trồng cà phê đã trở thành một phần trong bản sắc kinh tế và văn hóa nông nghiệp của quốc gia Đông Nam Á non trẻ này.
Hành trình gia nhập ASEAN đầy thử thách của Timor-Leste
Là một quốc gia non trẻ còn đối mặt với nhiều thách thức về kinh tế và xã hội, hành trình gia nhập Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) của Timor-Leste không hề dễ dàng. Để trở thành thành viên chính thức, quốc gia này phải đáp ứng đầy đủ các tiêu chí và nghĩa vụ của khối, bao gồm ba trụ cột: chính trị – an ninh, kinh tế và văn hóa – xã hội.
Dù ASEAN không đặt ra yêu cầu cụ thể về mức độ phát triển, một số nước từng bày tỏ lo ngại rằng nền kinh tế còn yếu của Timor-Leste có thể trở thành rào cản cho quá trình hội nhập khu vực.
Tuy nhiên, đến năm 2015, Timor-Leste đã hoàn thành ba điều kiện tiên quyết: nằm trong khu vực Đông Nam Á, được tất cả các quốc gia thành viên ASEAN công nhận và đã mở đại sứ quán tại toàn bộ 10 nước ASEAN.
Tại Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 40 tổ chức ở Campuchia năm 2022, lãnh đạo các nước đã nhất trí ủng hộ về nguyên tắc việc kết nạp Timor-Leste làm thành viên thứ 11, đồng thời trao cho quốc gia này quy chế quan sát viên.
Theo Ngân hàng Thế giới, năm 2012 Timor-Leste có dân số 1,2 triệu người và GDP đạt 1,29 tỷ USD, chỉ bằng khoảng 15% quy mô kinh tế nhỏ nhất trong khối khi đó là Lào (GDP 9,2 tỷ USD). Vì vậy, việc thúc đẩy tiến trình gia nhập khi ấy từng bị xem là quá sớm. Đến năm 2024, GDP của Timor-Leste ước đạt gần 1,9 tỷ USD, phản ánh nỗ lực cải thiện nền kinh tế trong thập kỷ qua.
Phát biểu tại Hội nghị Cấp cao ASEAN diễn ra ở Kuala Lumpur ngày 26/10, Thủ tướng Timor-Leste Kay Rala Xanana Gusmao khẳng định việc gia nhập ASEAN là “dấu mốc lịch sử”, hiện thực hóa khát vọng hội nhập và phát triển của đất nước.
Tổng thống Jose Ramos-Horta nhấn mạnh Timor-Leste sẽ tiếp tục là “người bạn trung thành và vững chắc của ASEAN”, cam kết đóng góp tích cực vào hòa bình, ổn định và thịnh vượng chung của khu vực. “Chúng tôi có thể còn điểm yếu, nhưng cam kết sẽ cải thiện và làm tốt hơn qua từng năm,” ông nói.
Việc Timor-Leste chính thức gia nhập ASEAN không chỉ mở rộng không gian địa chính trị và kinh tế của khu vực, mà còn phản ánh tinh thần gắn kết, bao trùm và sẻ chia những giá trị cốt lõi hình thành nên bản sắc ASEAN. Đây là cột mốc quan trọng khẳng định uy tín và sức sống của khối, đồng thời hiện thực hóa tầm nhìn về một Cộng đồng Đông Nam Á thống nhất, hòa bình và thịnh vượng.
Với Timor-Leste, tư cách thành viên thứ 11 mở ra cánh cửa hội nhập sâu rộng hơn, giúp quốc gia này nâng cao vị thế ngoại giao, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và tham gia tích cực vào các khuôn khổ hợp tác khu vực. Ngược lại, với ASEAN, đây là thử thách đồng thời là cơ hội để củng cố tính chính danh, tăng sức hấp dẫn và khẳng định vai trò dẫn dắt trong tiến trình hội nhập khu vực.
Những nỗ lực kiên trì của Timor-Leste trong hoàn thiện thể chế, nâng cao năng lực điều hành và chủ động tham gia các hoạt động ASEAN đã cho thấy quyết tâm hòa nhập mạnh mẽ của quốc gia non trẻ này. Việc kết nạp Timor-Leste không chỉ mở rộng ranh giới địa lý của ASEAN về phía đông, mà còn mở rộng tầm nhìn và tinh thần hợp tác, hướng tới một cộng đồng thực sự bao trùm, nơi các quốc gia cùng chia sẻ trách nhiệm, cùng kiến tạo tương lai chung cho khu vực Đông Nam Á.
Lê Nguyễn
