Seatimes – (ĐNA). Ngày 7/7/2025, hãng truyền thông CAN đưa tin về cuộc họp lần thứ 58 của các Bộ trưởng Ngoại giao trong khối ASEAN, diễn ra trong bối cảnh thế giới đang đối mặt với những biến động khó lường và các thách thức khu vực ngày càng phức tạp. Trước áp lực phải khẳng định vai trò, nâng cao tính liên kết và sự hiện diện trong cục diện địa chính trị toàn cầu, cuộc họp lần này được kỳ vọng sẽ đưa ra các định hướng chiến lược nhằm củng cố vị thế của khối trong giai đoạn đầy biến động.
Tình hình chính trị nội bộ tại Thái Lan, một trong những quốc gia sáng lập của khối tiếp tục bất ổn sau khi một Thủ tướng lâm thời được bổ nhiệm cùng với việc cải tổ Nội các vào tuần trước. Diễn biến này xảy ra trong bối cảnh Thủ tướng Paetongtarn Shinawatra bị đình chỉ nhiệm kỳ do liên quan đến tranh chấp lãnh thổ với Campuchia, một thành viên khác của ASEAN.
Cùng lúc, cuộc khủng hoảng kéo dài tại Myanmar tiếp tục là thách thức lớn đối với khối, dù đã có những tín hiệu tiến triển nhất định tại Hội nghị thượng đỉnh ASEAN hồi tháng 5. Tiến sĩ Mohd Faiz Abdullah, Chủ tịch Viện Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế Malaysia, nhận định: “Chúng tôi chắc chắn đang tiến tới một số hình thức giải quyết đối với tình hình Myanmar”. Tuy nhiên, ông cũng nhấn mạnh rằng các thành viên ASEAN cần phải đồng thời xử lý nhiều vấn đề nổi cộm khác, trong đó có các vụ việc “nóng” như tiến trình xây dựng Bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông và những yếu tố đang làm thay đổi cấu trúc địa chính trị khu vực.
Cải cách mạnh mẽ hơn
Trong bối cảnh ASEAN đối mặt với những thách thức địa chính trị và nhu cầu tái định hình vai trò trong khu vực, Thủ tướng Singapore Lawrence Wong ngày 5/7 đã kêu gọi thực hiện các cải cách mạnh mẽ hơn nhằm giảm thiểu rào cản thương mại, đầu tư và tăng cường kết nối hạ tầng. Phát biểu tại một diễn đàn khu vực, ông Wong khẳng định Singapore hoàn toàn ủng hộ các sáng kiến cải cách do Malaysia, nước đang giữ chức Chủ tịch ASEAN khởi xướng, và bày tỏ kỳ vọng động lực này sẽ tiếp tục dưới sự dẫn dắt của Philippines vào năm tới và Singapore trong nhiệm kỳ tiếp theo.
Nhấn mạnh tầm quan trọng của đoàn kết nội khối, ông Wong cho biết Singapore sẽ tiếp tục hợp tác chặt chẽ với các đối tác khu vực và toàn cầu nhằm duy trì vai trò chủ động, hiệu quả và có liên quan của ASEAN trong trật tự quốc tế đang biến chuyển.
Gợi nhớ lại bối cảnh lịch sử khi ASEAN được thành lập vào năm 1967, giữa cao trào của Chiến tranh Lạnh, nhà lãnh đạo Singapore khẳng định chính tinh thần thống nhất giữa các nhà sáng lập đã tạo nền tảng cho sự ổn định khu vực. “ASEAN từng là đấu trường cho các cuộc chiến tranh ủy nhiệm giữa các cường quốc. Chúng ta không thể để điều đó tái diễn. Chúng ta cũng không thể để các tranh chấp chia rẽ nội khối,” ông nhấn mạnh. Thay vào đó, ông kêu gọi các quốc gia thành viên hợp tác gìn giữ hòa bình, duy trì tính cởi mở và không để bất kỳ cường quốc nào áp đặt ảnh hưởng trong khu vực.
Với dân số hơn 700 triệu người và vị thế là nền kinh tế lớn thứ năm toàn cầu, ASEAN, theo Thủ tướng Wong cần phát huy tối đa tiềm năng thông qua sự hội nhập sâu rộng hơn. Ông cho rằng các chuỗi cung ứng khu vực hiện đã mang tính bổ trợ cao, và để đón đầu các xu thế kinh tế toàn cầu đang phân mảnh, ASEAN cần trở thành một thị trường thống nhất, cạnh tranh và hấp dẫn hơn với các nhà đầu tư đang tìm kiếm điểm đến chiến lược mới.
Thuế quan ASEAN và Mỹ
Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu đang đối mặt với nhiều bất định, nhu cầu cải cách sâu rộng trong ASEAN trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết, đặc biệt khi thời hạn áp thuế quan mới của Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump sắp có hiệu lực vào thứ Tư tới. Theo các nhà quan sát, nhiệm kỳ tổng thống thứ hai của ông Trump đã tái khơi dậy sự bất ổn trong thương mại toàn cầu và đẩy cao mức độ rủi ro đối với các nền kinh tế châu Á phụ thuộc lớn vào xuất khẩu.
Tiến sĩ Mohd Faiz Abdullah, Chủ tịch Viện Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế Malaysia, cảnh báo rằng chính sách đối ngoại của ASEAN không nên tiếp tục bị ảnh hưởng bởi các bước đi khó lường của Washington. “Một trong những việc cấp thiết nhất mà các Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN cần làm trong hội nghị lần này là đưa ra một lập trường thống nhất – chẳng hạn về vấn đề thuế quan,” ông nhấn mạnh.
Trong khi đó, chương trình nghị sự tuần này tại Kuala Lumpur không chỉ xoay quanh các vấn đề kinh tế, mà còn bao gồm cuộc họp cấp bộ trưởng của Hội nghị Hợp tác Đông Á vì sự phát triển của Palestine (CEAPAD), do Malaysia và Nhật Bản đồng chủ trì. Hội nghị nhằm tăng cường phối hợp hỗ trợ tái thiết Gaza, khu vực đang bị chiến tranh tàn phá nghiêm trọng.
Một sự kiện đáng chú ý khác là Diễn đàn Khu vực ASEAN (ARF), một trong những diễn đàn chính trị và an ninh đa phương lớn nhất khu vực châu Á, với sự tham gia của 27 thành viên bao gồm các đối tác quan trọng như Mỹ, Trung Quốc, Nga. Dự kiến, diễn đàn sẽ phát đi những thông điệp mạnh mẽ kêu gọi đoàn kết khu vực, bất chấp những chia rẽ tiềm ẩn trong nội khối.
Giáo sư Phar Kim Beng, chuyên gia nghiên cứu ASEAN tại Đại học Hồi giáo Quốc tế Malaysia, nhận định: “Họ có thể bày tỏ sự đoàn kết và sử dụng những ngôn ngữ mang tính khát vọng, nhấn mạnh rằng châu Á cần sát cánh, thúc đẩy thương mại nội khối ASEAN để tự bảo vệ mình trước sự hỗn loạn do những chính sách của Washington mang lại.”
Dự kiến, các Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN sẽ tiến hành hàng loạt cuộc họp riêng với các đối tác đối thoại chính, trong khuôn khổ hội nghị diễn ra từ ngày 8 đến 11/7 tại thủ đô Kuala Lumpur, Malaysia, với chủ đề “Tính bao trùm và tính bền vững”.
Trong bối cảnh địa chính trị khu vực và toàn cầu ngày càng phức tạp, ASEAN đang đứng trước ngã rẽ chiến lược: hoặc cải cách để thích ứng và khẳng định vai trò trung tâm, hoặc bị đẩy ra bên lề bởi những biến động do các cường quốc dẫn dắt. Những thách thức hiện nay, từ bất ổn nội bộ trong một số nước thành viên, khủng hoảng Myanmar, căng thẳng ở Biển Đông, cho tới các chính sách thương mại khó lường từ Hoa Kỳ đòi hỏi một lập trường thống nhất, chủ động và linh hoạt hơn từ ASEAN. Hội nghị lần thứ 58 của các Bộ trưởng Ngoại giao vì thế không chỉ mang tính biểu tượng, mà còn là phép thử cho khả năng định hình tương lai của khối trong một thế giới đang phân cực và nhiều biến động hơn bao giờ hết.
Thế Nguyễn
