Seatimes – (ĐNA). Ngày 20/7/2025, hãng tin Reuters đưa tin, Cộng hòa Dân chủ Congo và lực lượng phiến quân M23 đã cam kết sẽ ký kết một thỏa thuận hòa bình vào ngày 18/8 tới tại Doha, Qatar. Đây được xem là bước tiến tích cực trong tiến trình hòa giải, dù vẫn còn một số vấn đề cần tiếp tục đàm phán.
Congo và phiến quân M23 cam kết đạt thỏa thuận hòa bình tại Qatar vào tháng 8
Ngày 19/7 tại Doha, đại diện Cộng hòa Dân chủ Congo và nhóm phiến quân M23 đã ký một tuyên bố nguyên tắc, trong đó cam kết tiến tới thỏa thuận hòa bình vào ngày 18/8 tới. Theo bản sao tuyên bố do hãng tin Reuters thu thập được, đây là kết quả của nhiều tháng nỗ lực trung gian của Qatar kể từ khi các cuộc đàm phán khởi động vào tháng Tư.
Tuyên bố nguyên tắc này được đánh giá là dấu mốc quan trọng trong tiến trình tìm kiếm giải pháp cho cuộc xung đột kéo dài ở miền đông Congo. Hoa Kỳ, quốc gia đã dẫn dắt các cuộc đàm phán riêng giữa chính phủ Congo và Rwanda, đã gây sức ép để đạt được một thỏa thuận hòa bình bền vững. Tổng thống Donald Trump nhấn mạnh kỳ vọng rằng hòa bình sẽ mở đường cho làn sóng đầu tư từ phương Tây vào Congo, quốc gia giàu tài nguyên chiến lược như tantali, vàng, coban, đồng, lithium và nhiều khoáng sản quý khác.
Tháng trước, các ngoại trưởng của Rwanda và Congo đã ký một thỏa thuận hòa bình sơ bộ và có cuộc gặp với Tổng thống Trump tại Nhà Trắng. Nhân dịp đó, ông Trump đã mời Tổng thống Congo Felix Tshisekedi và Tổng thống Rwanda Paul Kagame tới Washington để ký kết một gói thỏa thuận toàn diện, có thể bao gồm cả các nội dung hợp tác kinh tế.
Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ, bà Tammy Bruce, hoan nghênh tuyên bố nguyên tắc giữa Congo và phiến quân M23, đồng thời kêu gọi tiếp tục các cuộc đối thoại hướng tới một thỏa thuận hòa bình toàn diện. “Chúng tôi khen ngợi các bên đã thực hiện bước đi có ý nghĩa này để thúc đẩy hòa bình và ổn định lâu dài tại khu vực Ngũ Đại Hồ,” bà Bruce nêu rõ.
M23, lực lượng phiến quân đang kiểm soát thành phố Goma, thủ phủ của tỉnh Bắc Kivu từ cuối tháng 1 đã mở rộng tầm ảnh hưởng ra nhiều khu vực khác tại miền đông Congo trong thời gian gần đây. Giao tranh giữa lực lượng này và quân đội chính phủ đã khiến hàng nghìn người thiệt mạng và hàng trăm nghìn người khác phải rời bỏ nhà cửa, đẩy khu vực tới bờ vực của một cuộc chiến tranh khu vực.
Rwanda, quốc gia láng giềng thường bị cáo buộc hậu thuẫn M23, tiếp tục bác bỏ mọi liên hệ. Nước này cho biết các hoạt động quân sự của mình nhằm đối phó với các mối đe dọa từ lực lượng Congo và các nhóm dân quân Hutu có liên quan đến cuộc diệt chủng năm 1994 tại Rwanda.
Phát biểu trong buổi họp báo ngày 20/7, Bộ trưởng Ngoại giao Qatar, ông Mohammed bin Abdulaziz Al-Khulaifi, nhấn mạnh rằng tuyên bố chung này “đặt nền móng cho một giai đoạn hợp tác mới giữa các thành phần khác nhau của xã hội tại Cộng hòa Dân chủ Congo – bao gồm cả các phong trào vũ trang đã lựa chọn đặt lợi ích quốc gia lên trên hết.”
Đáng chú ý, chỉ vài tháng trước, Congo từng tuyên bố không đàm phán với M23, gọi đây là nhóm khủng bố. Tuy nhiên, cuộc gặp bất ngờ vào tháng 3 tại Doha giữa Tổng thống Felix Tshisekedi và Tổng thống Paul Kagame do Qatar làm trung gian đã tạo bước ngoặt, với lời kêu gọi một lệnh ngừng bắn ngay lập tức và vô điều kiện.
Nhiều điểm gây tranh cãi vẫn chưa được giải quyết
Mặc dù tuyên bố nguyên tắc giữa chính phủ Congo và lực lượng phiến quân M23 được đánh giá là một bước tiến quan trọng trong tiến trình hòa bình, song theo các nguồn tin từ cả hai phái đoàn, nhiều vấn đề cốt lõi vẫn chưa được giải quyết, khiến các bên không giấu được sự thất vọng.
Một trong những mối quan ngại lớn là tiến độ chậm chạp tại vòng đàm phán ở Doha và sự thiếu vắng các biện pháp xây dựng lòng tin cụ thể. Các bên đặc biệt lo ngại về việc chính quyền Congo chưa trả tự do cho các thành viên M23 đang bị giam giữ, cũng như việc chưa có tiến triển trong việc mở lại các ngân hàng tại những khu vực do lực lượng phiến quân kiểm soát.
Tuyên bố nguyên tắc vừa được ký kết không đưa ra giải pháp trực tiếp cho những vấn đề này. Thay vào đó, văn bản chỉ cam kết rằng các bên sẽ “tạo ra các điều kiện cần thiết” để hiện thực hóa các biện pháp nói trên trong tương lai – một cách diễn đạt bị đánh giá là mơ hồ và thiếu ràng buộc.
Ngoài ra, tuyên bố cũng không làm rõ các vấn đề lớn hơn như lộ trình rút quân của M23 và Rwanda khỏi miền đông Congo – một trong những yêu cầu hàng đầu của chính phủ Congo. Tuyên bố chỉ ghi nhận rằng Congo và M23 đồng thuận về việc “khôi phục chính quyền nhà nước trên toàn bộ lãnh thổ quốc gia”, song không kèm theo chi tiết cụ thể về phương án hay thời gian thực hiện.
Trong một tuyên bố đăng trên mạng xã hội X ngày thứ Bảy, người phát ngôn chính phủ Congo, ông Patrick Muyaya, khẳng định văn bản này vẫn “tôn trọng các ranh giới đỏ mà chúng tôi luôn bảo vệ, bao gồm cả yêu cầu không thể thương lượng về việc rút quân của M23”.
Theo nội dung tuyên bố, các cuộc đàm phán để đạt được thỏa thuận hòa bình đầy đủ sẽ được khởi động muộn nhất vào ngày 8/8, để các bên có chưa đầy hai tuần chuẩn bị nếu muốn hoàn tất văn bản chính thức đúng hạn chót là ngày 18/8 tới.
Dù còn nhiều khúc mắc, phía Mỹ vẫn thể hiện sự lạc quan. “Chúng tôi tự tin và tràn đầy hy vọng,” ông Massad Boulos, cố vấn cấp cao của Tổng thống Trump về các vấn đề châu Phi, chia sẻ với Reuters sau buổi lễ tại Doha. Ông nhấn mạnh rằng cả Tổng thống Felix Tshisekedi của Congo và Tổng thống Paul Kagame của Rwanda “đều đã cam kết giải quyết vấn đề này”.
Việc Congo và M23 ký tuyên bố nguyên tắc tại Doha có thể được coi là một bước tiến mang tính biểu tượng hơn là thực chất, trong bối cảnh các mâu thuẫn sâu sắc vẫn chưa được tháo gỡ. Những điểm chưa được giải quyết—từ yêu cầu rút quân, trao trả tù binh, cho đến việc khôi phục cơ sở hạ tầng tài chính tại các vùng do phiến quân kiểm soát—cho thấy sự mong manh của tiến trình hòa bình này.
Vai trò trung gian của Qatar và sức ép ngoại giao từ Hoa Kỳ, đặc biệt dưới thời chính quyền Trump, đã giúp tạo động lực tạm thời cho các bên ngồi lại với nhau. Tuy nhiên, không có bảo đảm nào cho thấy những cam kết hiện tại sẽ được thực thi nếu không có một cơ chế giám sát và thực thi rõ ràng, cũng như các nhượng bộ cụ thể từ cả hai phía.
Trong bối cảnh khu vực Ngũ Đại Hồ đang đối mặt với nguy cơ bất ổn lan rộng và cạnh tranh địa chính trị ngày càng gia tăng xung quanh các nguồn tài nguyên chiến lược, tiến trình hòa bình tại Congo không chỉ là vấn đề nội bộ mà còn phản ánh một bàn cờ lớn hơn, nơi sự kiên nhẫn ngoại giao sẽ phải song hành với thực lực chính trị trên thực địa.
Thế Nguyễn
