Seatimes – (ĐNA). Ngôi nhà số 48 Hàng Ngang (Hà Nội), vốn là hiệu buôn Phúc Lợi của gia đình doanh nhân yêu nước Trịnh Văn Bô đã trở thành “đại bản doanh” của cách mạng trong những ngày tháng Tám lịch sử. Tại đây, Thường vụ Trung ương Đảng mở rộng đã họp, bàn thảo và đi đến quyết định trọng đại: tổ chức một cuộc mít tinh lớn ở Hà Nội để Chính phủ lâm thời ra mắt quốc dân. Chính tại căn phòng nhỏ của ngôi nhà này, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết bản Tuyên ngôn Độc lập, văn kiện khai sinh một nhà nước dân chủ mới trên bản đồ thế giới.
Tầm vóc lịch sử của một văn kiện vĩ đại
Vào hồi 14 giờ ngày 2/9/1945 tại Quảng trường Ba Đình lịch sử, Chủ tịch Hồ Chí Minh thay mặt toàn dân tộc Việt Nam trịnh trọng đọc Tuyên ngôn Độc lập, khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Chỉ với 760 chữ, bản Tuyên ngôn đã trở thành áng văn bất hủ, kết tinh khát vọng tự do của dân tộc Việt Nam và góp phần cổ vũ mạnh mẽ phong trào giải phóng dân tộc trên thế giới. Như nhận định của TS. Chu Đức Tính, nguyên Giám đốc Bảo tàng Hồ Chí Minh: “Tuyên ngôn Độc lập vĩ đại ở chỗ không chỉ khẳng định quyền con người, mà rộng hơn, khẳng định quyền thiêng liêng của cả một dân tộc được sống trong độc lập, tự do và hạnh phúc.”
Tình thế trong nước: “Ngàn cân treo sợi tóc”
Sau Cách mạng Tháng Tám thành công, chính quyền cách mạng được thành lập nhưng vô cùng non trẻ. Nạn đói 1945 còn để lại hậu quả nặng nề, ngân khố quốc gia trống rỗng, quân ngoại bang lăm le quay trở lại, các thế lực phản động trong nước nổi dậy chống phá. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng nói: “Lúc này, thời cơ rất thuận lợi nhưng khó khăn cũng chất chồng. Nếu không kịp thời hành động, chúng ta sẽ mất tất cả.”
Chính trong tình thế đó, yêu cầu cấp bách đặt ra cho Đảng và Chính phủ lâm thời là phải công bố nền độc lập, khẳng định chủ quyền quốc gia trước nhân dân và cộng đồng quốc tế, đồng thời tập hợp sức mạnh toàn dân để bảo vệ chính quyền non trẻ.
Bối cảnh quốc tế: Cơ hội và thách thức đan xen
Bản Tuyên ngôn ra đời trong bối cảnh thế giới biến động sâu sắc. Tháng 8/1945, phát xít Nhật đầu hàng Đồng minh vô điều kiện, Chiến tranh thế giới thứ hai bước vào hồi kết. Theo quyết định của Hội nghị Potsdam, quân Tưởng sẽ vào tiếp nhận sự đầu hàng của Nhật ở phía Bắc vĩ tuyến 16, còn quân Anh (theo sau là quân Pháp) tiến vào phía Nam. Hiểm họa đất nước bị chia cắt, tái lập ách thực dân là nguy cơ nhãn tiền.
Đúng sáng 2/9/1945, trên chiến hạm USS Missouri neo đậu tại vịnh Tokyo, Nhật Bản ký văn kiện đầu hàng, chính thức khép lại chiến tranh. Nếu ở Missouri, thế giới chứng kiến sự cáo chung của chủ nghĩa phát xít, thì 2 giờ chiều cùng ngày, tại quảng trường Ba Đình, thế giới nghe thấy tiếng nói đanh thép của một dân tộc nhỏ bé nhưng kiên cường, tuyên bố quyền tự quyết và quyền độc lập thiêng liêng của mình.
“… Nước Việt Nam có quyền hưởng tự do và độc lập, và sự thật đã thành một nước tự do, độc lập. Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do, độc lập ấy…” (Tuyên ngôn độc lập).
Giá trị tư tưởng của Tuyên ngôn Độc lập
Bản Tuyên ngôn Độc lập không chỉ là lời công bố khai sinh Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, mà còn là một áng văn chính luận bất hủ, kết tinh tinh hoa tư tưởng nhân loại và sáng tạo độc đáo của Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Trong phần mở đầu, Chủ tịch Hồ Chí Minh trích dẫn Tuyên ngôn Độc lập năm 1776 của Mỹ và Tuyên ngôn Nhân quyền và Dân quyền năm 1791 của Pháp, khẳng định những giá trị phổ quát về quyền con người. Nhưng điều đặc sắc là, Người đã nâng những quyền ấy lên thành quyền dân tộc: “Tất cả các dân tộc trên thế giới đều sinh ra bình đẳng, dân tộc nào cũng có quyền sống, quyền sung sướng và quyền tự do.”
Từ nền tảng ấy, bản Tuyên ngôn tố cáo mạnh mẽ những tội ác của thực dân Pháp, vạch rõ sự phản bội của họ đối với chính các giá trị mà họ từng rao giảng. Đồng thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh tuyên bố trước toàn thế giới: dân tộc Việt Nam đã vùng lên giành chính quyền, đã có đủ năng lực và ý chí để bảo vệ nền độc lập, không một thế lực nào có thể phủ nhận.
Ý nghĩa thời đại và giá trị hôm nay
Tuyên ngôn Độc lập năm 1945 không chỉ khai sinh Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, mà còn góp tiếng nói vào phong trào giải phóng dân tộc trên toàn thế giới. Từ sau 1945, hàng loạt quốc gia thuộc địa ở châu Á, châu Phi đã đứng lên giành độc lập, coi Việt Nam là biểu tượng và nguồn cảm hứng.
Đến hôm nay, bản Tuyên ngôn vẫn là ngọn đuốc soi sáng con đường phát triển của dân tộc. Nó nhắc nhở chúng ta về sức mạnh đại đoàn kết, về khát vọng độc lập, tự do, hạnh phúc, về trách nhiệm bảo vệ chủ quyền quốc gia trong mọi hoàn cảnh. Đồng thời, nó khẳng định trí tuệ và bản lĩnh chính trị của Đảng Cộng sản Việt Nam, với tầm nhìn chiến lược vượt thời gian.
Ngọn đuốc soi đường dân tộc và phong trào giải phóng dân tộc trên toàn thế giới
Có thể khẳng định, Tuyên ngôn Độc lập ngày 2/9/1945 là một trong những văn kiện chính trị. pháp lý quan trọng bậc nhất của lịch sử dân tộc Việt Nam. Đó không chỉ là bản hùng ca khai sinh thời đại mới, là lời tuyên bố đanh thép về quyền tự quyết của dân tộc, mà còn là đóng góp lớn lao của Việt Nam vào tư tưởng tiến bộ của nhân loại. Giá trị ấy vẫn vang vọng đến hôm nay, như một lời nhắc nhở về sức mạnh đại đoàn kết toàn dân, bản lĩnh chính trị của Đảng, khát vọng hòa bình, tự do và tầm vóc trí tuệ Việt Nam trong dòng chảy lịch sử thế giới.
80 năm trôi qua, tinh thần Tuyên ngôn Độc lập vẫn còn nguyên giá trị, tiếp thêm niềm tin và sức mạnh để toàn dân tộc kiên định trên hành trình xây dựng một nước Việt Nam hòa bình, giàu mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.
Thế Nguyễn
