Chủ tịch Hồ Chí Minh và thư ký riêng Vũ Kỳ. Ảnh tư liệu.
Dưới đây là hồi ký của ông Vũ Kỳ, thư ký riêng của Chủ tịch Hồ Chí Minh, khi đề cập đến thời gian Người viết di chúc.
"Tôi nhớ mãi sáng tháng 5 ấy. Trời cao và trong xanh. Mây trắng lững lờ trôi trên bầu trời Ba Đình. Phía đầu hồi nhà sàn, chim nhảy chuyền cành, gọi nhau ríu rít.
Đó là buổi sáng thứ hai, ngày 10/5/1965 không thể nào quên. Khắp nơi trong cả nước đang sôi nổi thi đua lập thành tích mừng thọ Bác Hồ 75 tuổi. Bác vẫn ung dung như thường lệ.
Từ 7h sáng, tại phòng khách cạnh nhà ăn phía bên này hồ, Bác ngồi nghe đồng chí Bộ trưởng Giao thông Vận tải đến báo cáo về con đường chiến lược qua đất Lào. Bác chăm chú nghe, thỉnh thoảng hỏi thêm, rồi căn dặn một số vấn đề.
Tôi theo Bác lên nhà sàn, báo cáo công việc chính trong tuần. Cành phượng là là trên mặt nước, nụ hoa đã nở đỏ. Đàn cá đớp động, đáy nước lung linh mây trời. Đúng 9h, Bác Hồ ngồi chăm chú viết. Vấn đề chắc đã được suy ngẫm từ lâu. Phòng làm việc trên nhà sàn càng yên tĩnh. Gió mát dịu, thoang thoảng hương thơm của hoa vườn .
Chính vào giờ phút đó, Bác Hồ đặt bút viết những dòng đầu tiên vào tài liệu "Tuyệt đối bí mật" để dặn lại cho muôn đời con cháu mai sau.
Bác chọn đúng một ngày tháng 5, nhân dịp sinh nhật của mình, đúng lúc 9h, giờ đẹp nhất của một ngày, chọn đúng vào lúc sức khỏe tốt nhất trong những năm gần đây để viết về ngày ra đi của mình, sao mà thanh thản, ung dung đến thế!
Bác Hồ suy nghĩ về việc này từ đầu những năm 60, sau khi dự Hội nghị đại biểu các Đảng cộng sản và công nhân quốc tế từ Mátxcơva trở về. Những bất đồng dẫn đến bất hòa giữa các Đảng anh em, nhất là trong việc đánh giá kẻ thù, càng làm cho Bác suy nghĩ nhiều.
Trong tình hình đất nước và thế giới đang có những diễn biến phức tạp, việc Bác Hồ quyết định viết rõ "những lời dặn lại" là rất cần thiết và đúng lúc. Đúng 10h, một giờ đã trôi qua, Bác gấp những tờ giấy "tuyệt đối bí mật" lại, cẩn thận cho vào phong bì rồi để vào ngăn trên giá sách.
Bác Hồ lại ung dung, thanh thản trở lại công việc hàng ngày của vị Chủ tịch nước, Chủ tịch Đảng, của người hoạt động không biết mệt mỏi cho phong trào giải phóng dân tộc, phong trào cộng sản và công nhân quốc tế.
Những ngày sau đó, mỗi ngày Bác đều dành một giờ để viết tiếp tài liệu “Tuyệt đối bí mật”. Riêng ngày 14/5/1965, do bận việc nên không thể viết tiếp vào lúc 9h, Bác đã dành gấp đôi thời gian để viết vào buổi chiều, từ 14h đến 16h. Thời gian này Bác căn dặn về việc riêng: “Cuối cùng, tôi để lại muôn vàn tình thương yêu cho toàn dân, toàn Đảng, cho toàn thể bộ đội, cho con cháu thanh niên và nhi đồng”.
Đúng hẹn, đồng chí Lê Duẩn sang gặp, cũng vừa lúc Bác đánh máy xong tài liệu “Tuyệt đối bí mật” vào lúc 16h. Dù là ngày 14 nhưng Bác lại đánh máy dòng chữ “Hà Nội ngày 15/5/1965” trước chữ ký Hồ Chí Minh.
17h, anh Cả sang cùng ăn cơm với Bác, báo cáo cụ thể về chuyến đi công tác ngày mai. Một giờ sau, các đồng chí Bộ Chính trị và một số đồng chí ủy viên trung ương tranh thủ vào chúc thọ Bác, vì biết được chương trình của Bác sáng mai đi công tác khoảng một tháng.
Một bó hoa tươi được đặt trang trọng giữa bàn, Bác Hồ đứng dậy thân mật hỏi: “Bác muốn biết ai đứng ra tổ chức cuộc gặp mặt hôm nay? Hoặc cơ quan nào, đoàn thể nào”. Đồng chí Lê Duẩn tủm tỉm cười, đưa mắt nhìn sang đồng chí Phạm Văn Đồng, đồng chí Phạm Văn Đồng nhìn sang đồng chí Trường Chinh. Đồng chí Trường Chinh đứng dậy hướng về phía Bác Hồ: “Thưa Bác, nhân dịp kỷ niệm sinh nhật lần thứ 75 của Bác, chúng tôi thay mặt Trung ương Đảng, Quốc hội, Chính phủ, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam xin chúc Bác mạnh khoẻ, sống lâu”.
Mọi người vỗ tay nhiệt liệt hưởng ứng lời phát biểu của đồng chí Chủ tịch Ủy ban thường vụ Quốc hội. Bác xúc động đứng dậy nói: “Bác cảm ơn các chú đã có lòng, nhưng trong lúc toàn dân ta đang kháng chiến gian khổ, mọi công việc hết sức khẩn trương mà lại tổ chức chúc thọ một cá nhân là không nên”.
Rồi Bác hỏi: “Chú Kỳ xem có gì chiêu đãi không?”. “Thưa Bác, có ạ. Tôi vừa trả lời vừa ra hiệu để các đồng chí phục vụ chuyển kẹo bánh ra. Bác vui vẻ giơ tay cao mời tất cả mọi người ăn kẹo, ăn bánh và dặn nhớ để phần cho các thím, các cháu ở nhà. Tất cả cười vang, đầm ấm, chan hoà. Lễ sinh nhật lần thứ 75 của một vị Chủ tịch nước diễn ra như thế.
Bước sang tuổi 76, tay chân Bác cử động khó khăn hơn. Hội đồng y khoa xác định đó là triệu chứng của hiện tượng tưới máu não không đều. Bác tăng cường luyện tập để chống lại bệnh tật, rất kiên trì, tuân thủ phương pháp, giữ đúng giờ giấc.
Nhớ lời Bác dặn năm ngoái, trước 9h ngày 10/5/1966, tôi đặt chiếc phong bì tài liệu “Tuyệt đối bí mật” trên bàn làm việc của Bác, nhưng không thấy Bác viết gì thêm.
Ngày hôm sau, 11/5, Bác vẫn dành đúng một tiếng, từ 9h đến 10h để tiếp tục suy nghĩ về những điều dặn lại cho mai sau. Bác đọc rất chăm chú từng câu, từng chữ mà Bác đã đánh máy xong từ lúc 16h ngày 14/5/1965. Nhưng Bác không viết gì thêm. Có lúc Bác cầm bút lên rồi lại đặt xuống.
Từ ngày 12 đến ngày 14, Bác họp Bộ Chính trị. Chính trong những ngày này, Bác đã viết thêm một câu đặc biệt quan trọng ở phần đoàn kết: “Trong Đảng thực hành dân chủ rộng rãi, thường xuyên và nghiêm chỉnh tự phê bình và phê bình là cách tốt nhất để củng cố và phát triển sự đoàn kết và thống nhất trong Đảng”.
Năm nay (1966), Bác viết thêm liền sau đoạn đó: “Phải có tình đồng chí thương yêu lẫn nhau”. Trong suốt một năm Bác chỉ dặn một câu như thế. Chỉ một câu nhưng đó là điểm cơ bản nhất của vấn đề đoàn kết bởi nếu không có tình đồng chí thương yêu lẫn nhau thì dù có tự phê bình và phê bình đến mấy, dù được gọi là có tinh thần đấu tranh thẳng thắn đến mấy hiệu quả cũng chẳng được là bao.
Những năm sau đó, cứ đến giữa tháng 5, Bác lại giở tài liệu “Tuyệt đối bí mật” ra đọc lại. Nếu như năm 1965 Bác mở đầu: “Năm nay tôi 75 tuổi, tinh thần vẫn sáng suốt, thân thể vẫn mạnh khoẻ” thì năm 1968 Bác viết lại: “Năm nay tôi vừa 78 tuổi, vào những lớp người trung thọ. Tinh thần vẫn sáng suốt tuy sức khoẻ có kém so với vài năm trước đây”.
Có thể nói tài liệu này đã được hoàn thành từ năm 1965 nhưng cũng như bản Tuyên ngôn độc lập năm 1945, Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến 1946, Lời kêu gọi chống Mỹ cứu nước 1966, cứ còn thời gian là Bác sửa chữa, thêm bớt.
Ngày 12/5/1969, buổi sáng dự hội ý Bộ Chính trị từ 8h đến 10h nên Bác chuyển sang buổi chiều từ 15h đến 16h, sau khi khám bệnh xong mới đưa tài liệu ra sửa chữa. Những ngày này Bác tập trung vào sửa chữa đoạn mở đầu và phần viết thêm năm 1968.
Ngày 18/5 là một ngày chủ nhật nắng đẹp. Tối hôm qua, Bác hỏi tôi ngày mai chú có bận gì không? Tôi thưa là có việc phải ở lại, bởi tôi biết ngày mai Bác vẫn tiếp tục sửa chữa tài liệu. Dù có bận việc riêng gì đến mấy tôi cũng không thể không có mặt ở cơ quan trong giờ phút đó.
Hôm nay Bác chữa hai chữ và thêm hai chữ. Đứng về mặt ngữ pháp có thể nói là một sự mẫu mực. Đó là câu: “Tôi có ý định đến ngày đó, tôi sẽ đi khắp hai miền Nam Bắc để thăm hỏi đồng bào, cán bộ và chiến sĩ”. Bác gạch chữ “thăm hỏi”, và thay bằng chữ “chúc mừng” bởi đến ngày thắng lợi hoàn toàn thì chúc mừng là chính xác nhất.
Ngày 19/5/1969, sinh nhật cuối cùng của Bác. 5h30, tôi và các con đồng chí Cẩn đến chúc thọ Bác. Khi chúng tôi đến nhà sàn thì Bác đã dậy và đang tập luyện. Bác ngồi ở bàn, ném bóng vào cái giỏ đựng giấy ở góc nhà, rất kiên trì và cố gắng. Tôi dừng lại một lát, bỗng cảm thấy trong lòng trào lên một nỗi niềm xúc động vô hạn. Bác đang chuẩn bị ra đi, nhưng Bác vẫn muốn ở lại thêm với con cháu, vì sự nghiệp cách mạng chưa hoàn thành, miền Nam chưa giải phóng, Tổ quốc chưa thống nhất.
Đúng 9h trong ngày sinh nhật, Bác ngồi vào bàn làm việc với bản “Tài liệu tuyệt mật” trước mặt. Bên ngoài nắng sớm và gió nhẹ làm rung rinh hoa lá. Những chùm hoa phượng nở sớm, đỏ rực rỡ. Mặt hồ lăn tăn, lấp lánh ánh mặt trời. Một làn gió làm bay những sợi tóc bạc của Bác. Bác ngồi đó, tựa lưng vào thành ghế thoải mái, ung dung, nét suy tư hiện lên trên vầng trán rộng".
Vũ Kỳ (trích lược hồi ký "Bác Hồ viết di chúc")
